Czytelnia

   Wśród dzieci w przedszkolu bardzo łatwo rozpoznać te, które mają kłopoty z podporządkowaniem się obowiązującym normom i regułom. Są to dzieci, którzy stwarzają problemy wychowawcze. Do nich należą dzieci niespokojne, nadmiernie ruchliwe i aktywne, o zmiennych nastrojach, impulsywne i roztrzepane.

Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo to dziecko sprawiające otoczeniu najwięcej trudności wychowawczych ze względu na gwałtowne, często niepohamowane reakcje emocjonalne (płacz, krzyk, złość), ruchowe (bójki, niszczenie przedmiotów, pośpiech i chaotyczność w zachowaniu, znaczna ruchliwość i żywiołowość) i poznawcze (brak koncentracji na zadaniu, chaos myślowy, gonitwa myśli itp.). Bezpośrednią przyczyną takich zachowań dziecka nadpobudliwego jest od strony fizjologicznej wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem.

Nadpobudliwość może przejawiać się w trzech sferach: ruchowej, poznawczej i emocjonalnej. Typowe objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej to: wzmożona ekspansja ruchowa charakteryzują się ruchliwością, biegają, skaczą, krzyczą, na lekcji wyrywają się do odpowiedzi, machają rękoma, są pełne energii, szukają każdej okazji, aby wyżyć się ruchowo. Natychmiast wykonują każde polecenie nauczyciela związane z ruchem. Gorzej jest gdy mają coś wykonać na miejscu, w skupieniu. Nie mogą wtedy zapanować nad własnym pobudzeniem ruchowym. Na polecenia nauczyciela nie zwracają uwagi, co nie wynika z ich negatywnej postawy emocjonalnej, lecz z nieumiejętności panowania nad własnym pobudzeniem. Pobudzenie to wzrasta, gdy dziecko przebywa w grupie. Dlatego w domu może być spokojniejsze, a podczas indywidualnej rozmowy nadpobudliwość może się nie ujawniać. Odpowiednie kierowanie dzieckiem daje dobre wyniki wychowawcze. Wadliwe oddziaływanie powoduje natomiast wtórne zaburzenia emocjonalne. Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może występować także niezręczność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom.

Inaczej objawia się niepokój ruchowy. Dzieci wykonują wtedy wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, na przykład bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Niepokój ruchowy często objawia się dodatkowymi skurczami mięśni, tikami, wyładowaniami ruchowymi; jeden zwalczany objaw może być zastępowany przez inne. Wzrost emocjonalnego napięcia czy surowa dyscyplina może doprowadzić do jąkania, nerwicy czy ruchów mimowolnych. Najlepszym sposobem oddziaływania na dzieci nadpobudliwe ruchowo jest zainteresowanie ich lekcją, tematem, przy równoczesnym zapewnieniu im wyżycia się, wybiegania na przerwie, jak również zorganizowanie krótkiej gimnastyki śródlekcyjnej.

Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się inaczej. Dziecko nie może skupić się na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza, powodując nadmierne pobudzenie w centralnym układzie nerwowym. Odwraca się, rozmawia z kolegami, nie słucha, co się mówi na lekcji, zwraca uwagę na każdy szmer, głośno go komentując, a wyrywane do odpowiedzi nie wie w ogóle o co jest pytane. Odrabianie lekcji trwa długo i z małymi efektami. W zeszycie często są niedokończone zdania, wyrazy, gubione litery. Wypracowania nie mają logicznego ciągu, są chaotyczne. Zaburzenie koncentracji może wzrastać przy powstaniu napięć emocjonalnych, na przykład przed odpowiedzią. U tych dzieci może także występować zmożona wyobraźnia. Zaczyna wtedy przeważać świat fantazji nad rzeczywistością. Dziecko takie jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu lekcji i nie uważa.

Nadpobudliwość psychoruchowa może objawiać się też w sferze emocjonalnej. Objawy tego typu nadpobudliwości są wielorakie, głównie polegają na zwiększonej wrażliwości na działające bodźce. U dzieci tych występują reakcje uczuciowe na różne zdarzenia czy sytuacje. Są konfliktowe, mają trudności w przystosowaniu się do wymagań szkolnych. Obrażają się, bywają drażliwe, agresywne, łatwo przechodzą od płaczu do śmiechu.

Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami, zwłaszcza szkolnymi. Przy odpowiedzi dzieci te pocą się, czerwienią się lub bledną. Czasami nie są w stanie wydobyć z siebie głosu.

Nadpobudliwość emocjonalna może przejawiać się też w sferze uczuć wyższych głównie społecznych. Dzieci nadpobudliwe przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, są egocentryczne. Wtedy zbyt mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

Nadpobudliwość psychoruchowa utrudnia zdobywanie dobrych wyników w nauce, często przeszkadza i może być jedną z przyczyn niepowodzeń w nauce. Dlatego też, ważne jest stosowanie w pracy terapeutycznej metod uspakajających, wyciszających, usprawniających koncentrację uwagi i metod radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Z dzieckiem nadpobudliwym powinni prowadzić zajęcia nie tylko terapeuci, nauczyciele ale przede wszystkim rodzice. Właściwie prowadzona terapia pod wpływem konsekwentnej dyscypliny pedagogicznej, odpowiednich metod wychowawczych i poprawnego oddziaływania środowiska rodzinnego może w znacznym stopniu złagodzić nadpobudliwość psychoruchową dziecka.

W wychowaniu dziecka nadpobudliwego rodzice muszą kierować się pewnymi zasadami postępowania:

1. Konsekwencją w postępowaniu, jasnym stawianiu granic, co dziecku wolno a czego nie).
2. Trzeba dziecku wyznaczać niezbyt odległe cele działania i sposób ich realizacji (dziecko musi wiedzieć, co ma zrobić i jak).
3. Konieczne jest systematyczne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego zadania.
4. Rodzice i dorośli muszą mieć stałą kontrolę nad dzieckiem i przypominać mu o obowiązkach oraz służyć mu pomocą.

W postępowaniu z dzieckiem nadpobudliwym cenne są również następujące wskazówki:

1. Podczas kontaktów z dzieckiem należy zachować spokój i rozsądek.
2. Trzeba zwracać uwagę na staranne wykonanie prac i ukończenie ich.
3. Stopniowo można wydłużać czas zadania i nasilać stopień trudności.
4. Trzeba pozytywnie ukierunkować nadmierną ruchliwość dziecka,  np. pozwolić wykonać drobne prace porządkowe. może wykonać.
5. Umożliwić dziecku swobodny ruch, by mogło się wybiegać ( choćby godzinę dziennie ) – takie dzieci mają zwiększoną potrzebę ruchu.
6. Jeśli biega , jest niespokojne– nie oznacza to, że nie chce słuchać rodziców, ale wskazuje na konieczność fizjologiczną. Dziecko nadpobudliwe ma bowiem podwyższony tzw. tonus mięśniowy( napięcie mięśni ), który domaga się wyzwolenia w ruchu
7. Nie należy upominać dziecka z powodu jego żywości , zaniechać uwag typu : ,,nie skacz , nie wierć się , nie kop nogami , siedź spokojnie , nie biegaj”. Koniecznie natomiast należy zabezpieczyć możliwość uprawiania sportu – pływania, biegania. Po treningach dziecko na pewno będzie w domu spokojniejsze.
8. Bawić się z dzieckiem lub przynajmniej organizować jego zabawę. Dziecko z całą pewnością na całe życie zapamięta szczęśliwe chwile, gdy rodzice  znaleźli dla niego czas i bawili się razem z nim.
9. W czasie wspólnej zabawy muszą być jasno określone zasady oraz czas jej zakończenia.
10. Na dziecko trzeba oddziaływać powoli, bez pośpiechu. Wskazane jest mówienie stłumionym głosem, nie wolno krzyczeć.
11. Po zabawach ruchowych koniecznie przeprowadzamy ćwiczenia wyciszające (relaksacja, lepienie z plasteliny, wycinanie, kolorowanie, słuchanie czytanej bajki).

W domu rodzice powinni stworzyć swojemu dziecku odpowiednie warunki rozwoju i wychowania:

1. Ważne jest stworzenie atmosfery akceptacji i spokoju.
2. Rodzice muszą być konsekwentni w swoim postępowaniu (powinni ustalić pewne reguły postępowania, wyznaczyć dziecku obowiązki. W sytuacjach, gdy jest to konieczne można dziecko łagodnie , lecz zdecydowanie skarcić.
3. Dorosły musi cały czas kontrolować swoje emocje.
4. Trzeba dziecku stwarzać poczucie bezpieczeństwa (dziecko ma wiedzieć, że się je kocha, ale jest się wobec niego konsekwentnym i wymagającym).
5. Wymagania należy stawiać w jasny i prosty sposób.
6. Obowiązki muszą być dostosowane do możliwości dziecka.
7. Dzienny rozkład zajęć dziecka musi być uporządkowany.
8. Trzeba ograniczyć dziecku czas oglądania telewizji (wyeliminować programy z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją).
9. Dorośli muszą nauczyć się rozpoznawać „sygnały ostrzegawcze” poprzedzające pewne niepożądane  zachowania. Trzeba wtedy odwracać uwagę dziecka lub spokojnie omówić konflikt.
10. Najlepszymi zabawami w wolnych chwilach są zajęcia spokojne: lepienie, budowanie z klocków, układanie puzzli, malowanie.
11. W sytuacji konfliktowej trzeba z miejsca rozwiązać problem, nie można tego odkładać na później.
12.  Koniecznie trzeba codziennie poświęcić dziecku trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę.
13. Do dziecka trzeba odnosić się z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z nieumiejętności kontrolowania swojego zachowania.

Jeżeli dziecko mimo wielu wysiłków rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia. Terapię dobiera się do specyficznych potrzeb dziecka, jego osobowości i indywidualnej sytuacji w rodzinie.

                             

                                                                                                           opracowała;  Aneta Zuchowska - Poręba  
 

LITERATURA:

1.Nartowska H. ,,Wychowanie dziecka nadpobudliwego” Warszawa 1986, WSIP 
2.Nartowska H. ,,Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo” Warszawa 1972, PZWL 
3.Ranschburg J.,,Lęk, gniew, agresja” Warszawa 1993, WSIP 
6. Serfontein G.,, Twoje nadpobudliwe dziecko” Warszawa 1999, Prószyński i S – ka